Het bezoek van Drs. Olympia Colizoli aan Cafe Cognitief van afgelopen donderdag 27-9-2012 zorgt via inspirerende synesthesie verhalen voor de mogelijkheid ons favoriete onderwerp “Het Bewustzijn” uit een geheel nieuwe hoek te bekijken. 
Olympia laat ons niet alleen kennismaken met de wereld van Synesthesie via interpretaties van haar eigen wetenschappelijke resultaten, maar ze prikkelt ons ook nog  met de synesthetische bewustzijnservaring zelf. Ze nodigt je uit om je te verplaatsen in de specifieke synesthetische belevingswereld van haar favoriete kunstenaars tijdens het bewonderen van  hun kunstvorm. Ook prikkelt ze je met synesthetische kunst die speciaal ontwikkeld is om je  een synesthesie ervaring te geven.

Cafe Cognitief
is een initiatief van studievereniging “COGnITO” waarbij een wetenschapper uit het bewustzijn onderzoeksveld wordt uitgenodigd om onder het genot van een hapje en een drankje informeel kennis te maken, te vertellen over zijn of haar passie onderwerp en hoe het leven van een wetenschapper er uit ziet.

Olympia Colizoli 
Dromende ze al van verre reizen door het heelal tijdens haar bijbaantje bij Nasa op de middelbare school. Nu lijkt het alsof deze gedreven cognonaute na vele omzwervingen hier haar thuis heeft gevonden in Amsterdam. Het wetenschappelijk onderzoek naar het bewustzijn blijkt voor deze wereldontdekster bijna een onuitputtelijke bron van inspiratie. Tijdens haar studie raakte ze geïnteresseerd in alles wat te maken heeft met veranderingen / verschillen in bewustzijnservaring. Ze raakte uiteindelijk het meest geïnspireerd door het fenomeen “synesthesie”: waarin kunst, filosofie en hersenen elkaar raken. Ze mag nu haar onderzoek naar synesthesie voortzetten in het kader van haar PHD project “individuele verschillen in visueel geheugen”.

Synesthesie

is een conditie waarbij een specifieke zintuiglijke prikkel (bijvoorbeeld de kleur rood) automatisch leidt tot een zintuiglijke ervaring in een andere (cognitieve of zintuiglijke) vorm (bijvoorbeeld de smaak zuur). De informatie van verschillende zintuiglijke informatie beïnvloeden elkaar altijd een beetje door conditionering, maar bij synestheten gaat dat zover dat ze bij één bepaalde kleur één bepaalde smaak proeven of één bepaald geluid horen. De meest onderzochte vorm van synesthesie is de ervaring van een specifieke kleur bij bepaalde letters. Een voorbeeld van deze vorm is de letter E die je altijd als blauw ziet, zelfs als hij zwart gedrukt staat. Als de letter E rood gedrukt is voelt dit heel vreemd.

Projectoren en Associatoren
Synestheten kunnen ruw weg in twee groepen gedeeld worden: Projectoren en Associatoren. Projectoren ervaren de synesthesie direct, associatoren ervaren de synesthesie nadat ze het primaire ‘object’ al hebben geïdentificeerd (pre-aandacht vs post-aandacht). Dus in het voorbeeld zien ze zelfs de blauwe kleur voordat ze de letter E hebben ontcijferd.

Olympia’s onderzoek
Om meer inzicht te krijgen in het ontstaan van synesthesie probeert Olympia erachter te komen in hoeverre synesthetische ervaringen aan te leren zijn.  Ze laat haar proefpersonen een boek lezen waarbij specifieke letters altijd in een specifieke kleur geprint zijn.

Voor en nadat de proefpersonen dit boek hadden gelezen werden ze getest met een variatie op de Stroop-taak.

De Stroop-taak
De Stroop taak is een veel gebruikte psychologische test waarbij bijvoorbeeld het woord BLAUW wordt gedrukt in rode letters.

Proefpersonen wordt gevraagd om met een druk op de knop aan te geven in welke kleur het woord is geprint. Ook al geven proefpersonen het correcte antwoord, kan je aan de langere reactie tijd zien, dat het meer moeite kost om “Rood geprint” te antwoorden op BLAUW, dan op ROOD. Aan de reactietijd kan je zien hoeveel extra moeite de actie kost.

Op dezelfde manier kunnen we laten zien hoeveel extra moeite een synestheet heeft om “rood” te antwoorden op een rood gedrukte E, door de synesthetische blauw ervaring de letter E.

Olympia’s onderzoek (vervolg)
Om te testen in hoeverre haar proefpersonen synesthetische symptomen ontwikkelden door het lezen van het boek, vergelijkt Olympia de stroopscores van de proefpersonen voor en na het onderzoek.  Hun reactietijd was groter bij de letters die niet in dezelfde kleur gedrukt waren als in het boek dat ze net gelezen hadden, net als bij de echte  synestheten.  Dit lijkt dus bewijs voor de aanleerbaarheid van synesthesie. Olympia waarschuwt ons echter dat deze conclusie onterecht is. Het feit dat synesthesie tot langere reactietijden in de stroop, betekent niet dat langere reactietijden automatisch synesthesie betekenen. Het consequent automatisch ervaren van een specifieke zintuiglijke ervaring in een andere (cognitieve of zintuiglijke) vorm dan de vorm waarin de prikkel gegeven is. Ondanks de langere reactietijden  rapporteren de proefpersonen geen consequente specifieke zintuiglijke ervaring in een andere vorm dan de prikkel. Hoewel op basis van deze resultaten de kans groter is geworden dat synesthesie aan te leren is, zijn de resultaten daar zeker geen bewijs voor.

Synesthetische Kunstenaars

Probeer je eens te verplaatsen in een synestheet! Stel dat je bij iedere kleur die je nu waarneemt ook nog een specifiek geluid hoort. Of bij iedere beweging een smaak. Mijn eerste gedachte is: “total chaos door overstimulatie”. Synestheten blijken echter niet gestoord worden door hun extra-ordinaire ervaring in hun prestaties. Er is zelfs een tijdje gedacht dat synestheten door hun synesthesie zelfs beter presteerden dan anderen. Dat idee kwam door enkele verhalen over bekende synestheten die of buitengewoon intelligent of buitengewoon getalenteerde kunstenaar of muzikant waren. Jammer genoeg lijkt dit niet te  kloppen voor de gemiddelde synestheet. Je hoort natuurlijk alleen over de synestheten die wel buitengewoon presteren. Olympia nodigt ons tijdens haar lezing uit om bij ervaren van het werk van de synesthetitsche kunstenaars in gedachte te houden hoe zij de wereld ervaren in hun specifieke synesthetisch bewustzijn.

Marcia Smilack: “I hear with my eyes and see with my ears.”
Ze hoort geluiden bij het zien van bewegingen. Deze fotografe maakt foto’s van reflexies in bewegend water. Ze zegt dat ze precies weet wanneer ze moet klikken door dat dan de geluiden die ontstaan door de beweging van het water precies in harmonie zijn.

Klik hier om nog meer werk te zien van Marcia Smilack

Timothy b Layden “Shape of Sounds”
Timothy ervaart bij het horen van muziek een ruimtelijke aanwezighed van een vorm die hij zou kunnen aanraken.

Klik hier om nog meer werk te zien van Timothy B Layden

Kaitlyn Maria Filippini virtuoos violiste
Ze heeft een interessante vorm van synesthesie waarbij ze kleuren ervaart voor iedere noot,maar ook voor ieder geluid. Ze vertelt dat ze daar niet van in de war raakt, maar nog beter kan aanvoelen hoe ze moet spelen.

Klik hier voor meer over Kaitlyn Maria Filippini

Synesthetische Kunst

Hoe erg je ook je best doet om je te verplaatsen in het synesthetisch bewustzijn, het blijft een gedachte experiment. Net als het echt beleven hoe het voelt om net als een vleermuis via de echo’s van trillingen via je gehoor te zien hoever de muren van je verwijderd zijn, onmogelijk is, kunnen we onmogelijk echt synesthetische bewustzijn ervaren.  We kunnen dit wel een klein beetje meer ervaren wanneer Olympia ons meeneemt op een rondleiding langs verschillende soorten synesthetische kunst. synesthetische kunst is kunst die ons probeert te laten ervaren wat een synestheet ervaart.

Carrie C. Firman ziet zelf specifieke figuurtjes die zij zelf ziet bij het horen van specifieke geluiden. Ze heeft op haar website die geluiden gelinkt met de figuurtjes die ze ziet bij die geluiden. Als je op de figuurtjes klikt hoor je het geluid waardoor dit figuurtje wordt getriggerd.

Klik hier voor de synesthetic library van Carrie C. Firman

Samantha Moore “An Eyeful of Sound”
Samantha maakte in samenwerking met meerdere synestheten en een neuropsycholoog een film die laat zien hoe het is om visueel-auditoire synesthesie te hebben. Dus als je zien en horen met elkaar gelinkt zijn.

Klik hier voor een stukje van de film An Eyeful of Sound

Touch-Sound wall

Olympia liet hier een filmpje zien van een muur die ik een tijdje geleden ook zelf heb mogen ervaren op een expositie. Als je deze muur aanraakte hoorde je het geluid van vallend zand: de snelheid, druk, locatie en druk van je aanraken met de muur hadden allemaal invloed op je beleving. Die beleving was echt heel erg bijzonder. Helaas kan ik hier op dit moment nog geen filmpje of foto van vinden, maar ik beloof dat ik dit blijf zoeken.

Synesthesie in de hersenen

Hoewel subjectieve ervaringen van bewustzijn natuurlijk heel erg interessant zijn om naar te luisteren, is de kwantitatieve wetenschap alleen geïnteresseerd in meetbare verschijnselen. Zoals eerder beschreven, kunnen de resultaten op de Stroop taak een beetje inzicht geven in de mate van synesthesie, maar levert deze taak geen doorslaand bewijs.

Volgens Olympia lijkt synesthesie wel echt aanwijsbaar en dus meetbaar in de fMRI data. Je ziet bij synestheten zowel activatie zien in het hersengedeelte dat correspondeert met de zintuiglijke ervaring in de vorm van de gegeven prikkel; activatie in het hersengedeelte diat correspondeert met de synestetische ervaring; maar ook activatie in het hersengedeelte dat verantwoordelijk is voor de koppeling tussen de zintuigen.

Na verdere analyse lijkt het erop dat je verschil kan zien in de hersenen tussen associatoren en projectoren.

Interessant is om te zien dat er een verschil in correlatie in activiteit van de hersendelen te zien is tussen associatoren en projectoren.  Waarschijnlijk ligt het verschil in de functionaliteit: welk hersendeel verantwoordelijk is voor activatie van het andere hersendeel. Daarover waarschijnlijk volgende keer meer….